Του συνεργάτη μας,Γιάννη Κουρμπέλη
Επί Τουρκοκρατίας ο Άγιος Ιωάννης ήταν ένα από τα ισχυρότερα και μεγαλύτερα χωριά της Κυνουρίας. Ενδεικτικό αυτής της ακμής ήταν ότι ο Αγιάννης είχε 13 εκκλησίες και 2 μοναστήρια. Σε αυτή την ενότητα θα ασχοληθούμε με τις εκκλησίες (υπάρχουσες και κατεστραμμένες) και τα μοναστήρια που υπήρχαν στο χωριό. Ξεκινάμε αυτή την περιήγηση από τον ναό του Αγίου Ιωάννη του Πρόδρομου.
Ο ναός του Προδρόμου είναι ένας μεταβυζαντινός ναός, που βρίσκεται στο κάτω μέρος του χωριού Άγιος Ιωάννης. Είναι μία τρίκλιτη βασιλική με τρούλλο και είναι η παλαιότερη και μεγαλύτερη εκκλησία του Αγιάννη.
Ιστορία
Σύμφωνα με πολλούς ερευνητές ο ναός του Προδρόμου χτίστηκε κατά τον 14ο – 15ο αιώνα, ενώ κατ’ άλλους χτίστηκε τον 16ο ή 17ο αιώνα, λόγω της τεχνοτροπίας του εσωτερικού του ναού. Σύμφωνα με αναφορά του έτους 1828 ο ναός ήταν ηλικίας 250 ετών, είχε δηλαδή χτιστεί περί το 1578. Πιθανόν όμως να χτίστηκε κατά τα Βυζαντινά χρόνια, καθώς η μορφή του ναού, αλλά και η τοιχοποιία του μοιάζει με πολλά Βυζαντινά μνημεία της περιοχής (όπως η Μονή Λουκούς).
Κατά την παράδοση ο Αγιάννης πήρε το όνομα του από την εκκλησία αυτή. Ο Άγιος Ιωάννης αναφέρεται για πρώτη φορά στον Χρονικόν της Αλώσεως του Γεωργίου Σφρατζή το έτος 1435 και άκμασε τα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Η παράδοση για την ίδρυση του χωριού είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με το χτίσιμο του ναού του Προδρόμου. Ο Άγιος Ιωάννης ιδρύθηκε από βοσκούς οι οποίοι ανακάλυψαν την πηγή που βρίσκεται σήμερα κάτω από την εκκλησία. Η περιοχή του Αγιάννη ήταν τότε ένα απροσπέλαστο δάσος. Αμέσως μετά την ανακάλυψη, οι βοσκοί άνοιξαν δρόμο μέσα στο δάσος και έχτισαν μία βρύση. Σύντομα οι βοσκοί με τις οικογένειες τους άρχισαν να χτίζουν τις κατοικίες τους γύρω από την πηγή και έχτισαν μία εκκλησία αφιερωμένη στον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο. Το γεγονός αυτό συνέβη σίγουρα πολύ πριν το 1435, πιθανόν τα Βυζαντινά χρόνια. (βλέπε ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΗ – ΜΕΡΟΣ Α’)
Η πηγή που βρίσκεται κάτω από τον ναό του Προδρόμου. Από εδώ ξεκίνησε η ιστορία του Αγιάννη.
Από πατριαρχικό σιγίλλιο (= έγγραφο) του έτους 1638, γραμμένο από τον Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως
Κύριλλο Λούκαρι, πληροφορούμαστε ότι:
<<ανακηρύσσεται η χώρα του Αγίου Ιωάννου μετά του ομωνύμου ναού σταυροπήγιον>> και οριζόταν <<ινα εις τον ναόν του Αγίου Ιωάννου υπόκειται ο εις το χωρίον ναός του Αγίου Βασιλείου>>.
Για την ανακήρυξη αυτή μεσολάβησαν Αγιαννίτες έμποροι που ζούσαν στην Κωνσταντινούπολη. Από αυτό το σιγίλλιο, μαθαίνουμε ότι ο μικρός και ταπεινός ναός του Αγίου Ιωάννη (Πρόδρομος), ανακηρύχθηκε, όπως είδαμε, πατριαρχική εξαρχία και είχε ανακαινιστεί εκ θεμελίων την ίδια χρονιά και <<εγένετο ευκτήριος διακοσμημένος εσωτερικός οίκος θεού υπό πατριαρχική εξάρτησι>>. Έτσι ο ευτελής ναός του Αγίου Ιωάννη ανακαινίστηκε το 1638 και απέκτησε, σε μεγάλο βαθμό, την μεγαλοπρεπή μορφή που έχει σήμερα.
Το 1826 ο ναός του Προδρόμου πυρπολείται από τις ορδές του Οθωμανού Ιμπραήμ πασά. Την ίδια τύχη είχαν και οι υπόλοιπες 12 εκκλησίες του χωριού, καθώς και η ιστορική Σχολή Καρυτσιώτη που υπήρχε στο χωριό από το 1798. Ο ναός υπέστη λίγες ζημιές, κυρίως εσωτερικές.
Ο ναός είχε πολύ μεγάλη περιουσία, όπως αποδεικνύεται από αναφορά του έτους 1828 προς τον κυβερνήτη της Ελλάδος, Ιωάννη Καποδίστρια. Η επιτροπή που ανέφερε τις ζημιές που είχαν υποστεί οι ναοί από την επιδρομή του Ιμπραήμ πασά το 1826, αλλά και την περιουσία των ναών, αναφέρει τα εξής για τον Πρόδρομο:
<<ο ναός του αγίου Προδρόμου είναι θολωτός με τρούλλον. Έχει μήκος πήχεων 20 γεωμετρικών και εύρος πήχεων 13. Ωκοδομημένον προ 250 ετών (1578) και πάσαν την εντός διακόσμησιν κεκαυμένην έχων, όστις σεσαθρωθείς, ήδη επισκευάζεται.
Αναθήματα
Εκ των διασωθέντων αναθημάτων έχει:
8 εικόνας μεγάλας
2 βημόθυρα
12 εικόνας των εορτών
5 μανουάλια ορυχάλκινα
1 πολυέλαιον ορυχάλκινον
5 λαμπάδας ξύλινας κεχρυσωμένας
1 δισκοποτήριον, 1 θυμιατήριον
1 μικρόν ποτήριον, 1 σταυρόν μέγα, άπαντα αργυρά
1 αρτοφόριον, 2 εξαπτέρυγα
1 ευαγγέλιον, 1 ωραίαν πύλην κεντητήν, τιμής γρ. 650
1 ποδιάν κεντητήν, τιμής γρ. 150
1 στιχάριον και 1 ωράριον, χρυσοϋφαντα
Κτήματα
4 οικίας αφιερωμένας, αλλά κεκαυμένας παρά των εχθρών
140 ελαίας, δίδουσας εν ευτυχία 70 μπότζας (= λεκάνες) ελαίου
29 στρέμματα χωραφιών, τιμής γρ. 1000
Χρηματική ποσότης
Έχει εις διαφόρους ομολογίας, γρ. 125
Ελαφυραγωγήθησαν δε παρά των εχθρών:
13 κανδύλια αργυρά
2 εξαπτέρυγα και άλλα σκεύη αργυρά έως 13 οκάδας
Απωλέσθησαν δε και τα της ακολουθίας βιβλία και διάφορα βιογραφικά και κυριακοδρόμια.>>
Το 1833 η δημογεροντία του Αγίου Ιωάννη με επιστολή προς την ιερά σύνοδο της Ελλάδας ζητά να εγκαινιαστεί ο <<νεοκτισθείς>> ναός του Προδρόμου. Ο ναός αναφέρεται ως <<νεοκτισθείς>> γιατί είχε, προφανώς, ανακαινιστεί μετά την καταστροφή του το 1826. Ιδού αποσπάσματα από το σχετικό έγγραφο:
<<Η δημογεροντία του Αγίου Ιωάννου δια της από 13 Σεπτεμβρίου 1833, προς την σύνοδον, αναφοράς της εζήτησε άδεια εις το να εγκαινιασθή ο νεοκτισθείς ναός του Τιμίου Προδρόμου…. Όθεν η σύνοδος, δια να παύσουν αι φιλονικίαι μεταξύ των κατοίκων του Αγίου Ιωάννου ενέκρινε την διατήρηση και των δύο κατά τον Άγιον Ιωάννην εκκλησιών και διέταξε τον Επίσκοπο Κυνουρίας να εγκαινιάσει τον νεόκτιστον του Προδρόμου ναόν…>>
Ο ναός εγκαινιάστηκε τον επόμενο χρόνο, χοροστατούντος του Μητροπολίτη Κυνουρίας Διονυσίου Παρδαλού. Παράλληλα ορίστηκε ως μητρόπολη του χωριού και αποφασίστηκε να εκκλησιάζονται οι κάτοικοι ένα δεκαπενθήμερο του μήνα στον Άγιο Γεώργιο και ένα στον Πρόδρομο.
Το 1982 ο ναός του Προδρόμου ανακηρύχθηκε, με απόφαση του Υπουργείου Πολιτισμού και Επιστημών, ως <<Διατηρητέο Ιστορικό Μνημείο>>, ενώ παράλληλα χαρακτηρίστηκε ως <<Μεταβυζαντινό Μνημείο>>.
Περιγραφή του ναού
Α) Εξωτερικά
Ο ναός του Προδρόμου, όπως προαναφέραμε, είναι ρυθμού τρίκλιτης βασιλικής με τρούλλο και έχει εντυπωσιακό μέγεθος. Πιο συγκεκριμένα έχει μήκος 13 μ., αλλά με την προέκταση που έγινε προεπαναστατικά ο ναός έχει πλέον μήκος 18 μ. και πλάτος 10 μ. Το ύψος του είναι 7 μ. μαζί με τον τρούλλο. Ο ναός είναι τρίκογχος και η τοιχοποιία είναι κατασκευασμένη από πωρόλιθους και στους αρμούς τους υπάρχουν οδοντωτές ζώνες κεραμικών τούβλων, που ζώνουν τον ναό – κλασσικό χαρακτηριστικό βυζαντινών εκκλησιών. Σε ορισμένα σημεία του ναού, οι οδοντωτές ζώνες σχηματίζουν σχέδια σταυρού, όπως στο ιερό.
Το κωδωνοστάσιο του ναού βρίσκεται δυτική πλευρά, έχει ύψος 2 μέτρων και έχει τρεις καμπάνες. Ο τρούλλος του ναού είναι ζωσμένος από σειρές κεραμικών τούβλων και είναι κοσμημένος με ροδιακά πιάτα και έχει σχήμα οκταγώνιο με 8 μικρά παράθυρα, που προσφέρουν φωτισμό στον ναό. Η στέγη του ναού καλύπτεται από ασβεστολιθικές πλάκες και εν μέρει από κεραμίδια.
Ο ναός στην ανατολική του πλευρά έχει 3 μεγάλα παράθυρα και ένα μικρότερο πάνω από την κύρια είσοδο του. Στην δυτική πλευρά έχει 2 παράθυρα, καθώς και ένα παλαιότερο, χτισμένο, που βρίσκεται πάνω από το παλαιό εικονοστάσι. Έχει επίσης δύο εισόδους. Μία στα ανατολικά, όπου είναι η κύρια και μία στα βόρεια, η οποία είναι η είσοδος του γυναικωνίτη.
Κάτω από τον ναό βρίσκεται μια μεγάλη πηγή που αναβλύζει καθαρό νερό, το οποίο περνάει κάτω από τα θεμέλια του ναού.
Β) Εσωτερικά
Ο ναός αρχικά ήταν κατάγραφος από αγιογραφίες, οι οποίες κάηκαν από την επιδρομή του Ιμπραήμ πασά και δεν ξαναδημιουργήθηκαν. Αργότερα οι τοίχοι σοβαντίστηκαν και οι αγιογραφίες καλύφθηκαν. Ο ναός εσωτερικά είναι τρίκλιτος με 4 μεγάλες μαρμάρινες κολώνες να στηρίζουν τον τρούλλο. Ο γυναικωνίτης είναι κατά 1 μέτρο υπερυψωμένος και επικοινωνεί με τον κυρίως ναό με μία τοξωτή είσοδο και δύο μεγάλα ημικυκλικά παράθυρα.
Το δάπεδο του ναού είναι στρωμένο με σχιστολιθικές πλάκες οι οποίες φέρουν παραστάσεις λέοντα και δικέφαλου αετού, χαρακτηριστικό δείγμα των εκκλησιών της Κυνουρίας. Το τέμπλο του ναού έχει μεγάλο μέγεθος και είναι δημιούργημα πιθανόν του 18ου αιώνα. Είναι κοσμημένο με πολλές εικόνες, η παλαιότερη του έτους 1764. Τέλος οι περισσότερες εικόνες είναι επαργυρωμένες και είναι δημιουργήματα διάσημων αγιογράφων (όπως οι Γεώργιος και Παναγιώτης Κουλιδάς από τον Αγιάννη).
Αξιομνημόνευτο χαρακτηριστικό του ναού είναι μία κρύπτη η οποία βρίσκεται στο δυτικό μέρος και έχει άνοιγμα 1 μ. Στην κρύπτη αυτή υπάρχει μία σκάλα η οποία οδηγεί στο κωδωνοστάσιο. Υπάρχει και μία δεύτερη κρύπτη, κοντά στην πρώτη η οποία οδηγεί επίσης στο κωδωνοστάσιο. Οι κρύπτες αυτές δημιουργήθηκαν κατά τα χρόνια της Τουρκοκρατίας και εκεί κρύβονταν τα κειμήλια του ναού, αλλά και άνθρωποι εν καιρώ πολέμου.
Σημείωση: Σε μία από τις κρύπτες ανακαλύφθηκαν, τον Δεκέμβριο του 2016, εξαιρετικές αγιογραφίες. Η ανακάλυψη αυτή έγινε από την Αγιαννίτισσα κ.Φωτεινή Κ. Δαλιάνη ,”Αρχιτέκτων Μηχανικός- Αναστυλώτρια”
Οι αγιογραφίες που ανακαλύφθηκαν στο εσωτερικό της κρύπτης του ναού το 2016. Είναι ζωγραφισμένες με ζωηρά χρώματα και απεικονίζουν διάφορους αγίους.
Εορτές του ναού
Ο ναός εορτάζει κάθε χρόνο στην εορτή της αποτομής της τιμίας κάρας του Προδρόμου στις 29 Αυγούστου, όπου πραγματοποιείται θεία λειτουργία μετ΄ αρτοκλασίας. Εορτάζει επίσης στα γενέθλια του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου στις 24 Ιουνίου, αλλά και του Τιμίου Σταυρού στις 14 Σεπτεμβρίου.
Πηγές
- Νικολάου Ι. Φλούδα – Θυρεατικά, τόμος Γ’, Αθήνα 1983
- Ι. Κακαβούλια, Κ. Χασαπογιάννη, Ι. Κουσκουνά – Θυρεάτις Γη, Αθήνα 1981
- Ευχαριστούμε πολύ, την κ. Φωτεινή Κ. Δαλιάνη Αρχιτέκτων Μηχανικός-Αναστυλώτρια,για τις φωτογραφίες και και την έρευνα της προμελέτης που έχει κάνει για τον Ι.Ν του Αγίου Ιωάννη του Πρόδρομου.,απο όπου έχουμε πάρει στοιχεία στην παρουσίαση που σας κάνουμε σήμερα , αργότερα θα προσθέσουμε και επιπλέον πληροφορίες σχετικά με τον ναό ,που θα μας δώσει η κ.Δαλιάνη….
Σύνταξη: Ιωάννης Δ. Κουρμπέλη
Επιμέλεια-Παρουσίασης:Φώτης Τζιβελόπουλος
